KESK: “Kamuda Güvencesiz İstihdam Yaygınlaşıyor”

KESK-AR tarafından yapılan “Kamuda Güvencesiz İstihdam Yaygınlaşıyor” araştırması Konfederasyonumuz Genel Merkezinde yapılan bir basın toplantısıyla kamuoyuna açıklandı.

Türkiye, güvencesiz, esnek ve kuralsız çalışma koşullarının giderek arttığı, taşeronlaşmanın yaygınlaştığı, çalışma yaşamının emekçiler açsından cehenneme döndüğü bir süreci yaşamaktadır. Niteliği, asli ve sürekli olarak tanımlanan, bu anlamda da kadrolu bir istihdama ihtiyaç duyan kamu hizmetleri alanı da bu sürecin bir parçası haline getirilmektedir.

Yakın döneme kadar kamu hizmetleri alanında, işin niteliği dolayısıyla, tam zamanlı, iş güvenceli, kadrolu istihdam esas alınıyordu. Ancak AKP hükümetinin kamu hizmetlerini piyasalaştırma doğrultusundaki tavizsiz tutumu, kamu personel rejiminin, insan kaynakları yönetimi temelinde yeniden yapılandırılmaya çalışılması kamu istihdamı alanında da önemli bir dönüşüme işaret etmekte. Eğitim ve sağlık başta olmak üzere, kamu adına yürütülen hizmetlerde, kamu yararının göz ardı edilerek ve kamu hizmetlerini niteliksizleştirmek pahasına yaygınlaştırılmaya çalışılan bu yapı sadece kamu emekçilerinin kazanımlarını değil, aynı zamanda kamuda çalışma imkânı bulduğu halde, atipik istihdam biçimleri ile en ağır, güvencesiz, esnek ve kuralsız çalışma biçimlerine mahkûm edilen yüz binleri, kurallı çalışmanın kalesi olan kamu sektörünün bu denli hızla kuralsızlaşmasından güç alan sermaye sahiplerinin, atipik istihdam biçimlerini daha yaygın bir biçimde kullanmasının sonucunda daha ağır ve güvencesiz çalışmak zorunda bırakılan milyonları ilgilendirmektedir.

Devleti bir işletme olarak algılayan ve bu algılama ile emekçinin alın terini bir tasarruf konusu haline getiren bu politikalar sonucunda, kamuda ki kadro açığı, esnek, güvencesiz, atipik istihdam biçimleri ile doldurulmaya çalışılmaktadır.

Devlet kar amacı güden bir işletmeye dönüşmektedir. Bu durum yurttaşla devlet, devletle kamu emekçisi arasındaki ilişkide kendini yeniden üretmektedir.

NÜFUS ARTIYOR KADROLU ÇALIŞAN SAYISI AZALIYOR

Türkiye’de kamu hizmetlerinin gördürülmesinde, sistemli olarak kadrolu değil, sözleşmeli, ücretli vb. atipik istihdam biçimleri üzerinden personel seçimi, yani güvencesiz çalıştırmanın yaygınlaştırılması nedeni ile, kadrolu kamu emekçilerinin sayısı son 8 yıldır yerinde saymaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre kadrolu kamu emekçilerinin sayısı 2001 yılı baz alındığında yerinde sayarken, 2002 yılı baz alındığında ciddi bir daralma göstermiştir. Buna karşın Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan tahminlere göre 2001–2009 yılları arasında nüfus artışı yüzde 10 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bunun anlamı, kamu alanında ciddi bir personel eksikliğinin bulunduğu bir süreçte üniversitelerden yeni mezun olan on binlerce gencin kuralsız, esnek ve güvencesiz istihdama ya da işsizliğe mahkum edilmesidir.

TABLO 1

Kaynak: SGK istatistikleri

GRAFİK 1

Grafik 1’de görüldüğü gibi kadrolu kamu emekçilerinin sayısı 2002 yılında yatay bir seyre girmiş, 2009 yılında ise ciddi bir düşüş eğilimi göstermiştir. Kamu çalışanı sayısının nüfus artışına bağlı olarak artması gerekir. Dolayısıyla kamu çalışanlarının sayısında herhangi bir artış olmaması, nüfus başına kamu çalışanı sayısında bir azalmaya işaret etmektedir. Bu durum AKP hükümetinin kamu personel rejiminde güvencesiz çalışmayı yaygınlaştırma amacına uygun düşen bir durumdur.

KAMUDA İSTİHDAM PARAMPARÇA

Anayasanın 128. maddesine göre, kamu hizmetinin niteliğin asli ve sürekli olduğu, bu işlerin memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülmesi hükme bağlamıştır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre kamu hizmetlerinin memurlar, sözleşmeli personel, geçici personel ve işçiler eliyle gördürüleceği, bu dört istihdam şekli dışında personel çalıştırılamayacağı açık bir biçimde ifade edilmektedir.

Uygulama açısından sözleşmeli ya da geçici personel alımı yakın bir tarihe kadar öncelikli tercih edilen bir konu değildi. Söz konusu personel alımları daha çok istisnai ve özel durumlar için gündeme geliyordu. AKP hükümeti eli ile sözleşmeli ve geçici personel alımları istisnai olmaktan çıktı ve yasal düzenlemeler, yönetmeliklerle birlikte kamuda personel alımında en yaygın biçim haline geldi. Bu tip istihdam biçimleri kadrolu çalışanlarla karşılaştırıldığında başta iş güvencesi olmak üzere pek çok haktan mahrum durumdadır.

SON 3 YILDA SÖZLEŞMELİ SAYISI YÜZDE 67 ARTTI

Kamuda istihdam alanındaki parçalanma, resmi istatistiklere de yansımaktadır. Bütçe Mali Kontrol Genel Müdürlüğü istatistikleri esas alındığında 2009 yılında kamuda Kamu İktisadi Teşekülleri, Belediyeler ve İl özel idareleri hariç serbest kadro sayısı 2007 yılına göre sadece yüzde 1,8 artış gösterirken, sözleşmeli personel sayısı 120 binden 202 bine çıkarak yüzde 67 oranında bir yükseliş göstermiştir. 4c kapsamındaki geçici personel sayısı ise 2007 yılında Türkiye İstatistik Kurumu’nun geçici personel alımı nedeni ile yüksek görünmektedir.

TABLO 2

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe Mali Kontrol Müdürlüğü Kamu Personel İstatistikler

Serbest kadro sayılarıdır. Belediyeler, KİT’ler ve İl özel idareleri hesaplama dışındadır. Söz konusu serbest kadroların ancak yüzde 85’i doludur.

Veriler haziran ayının verileridir.

EĞİTİMDE GÜVENCESİZ ÇALIŞMA HIZLA YAYGINLAŞIYOR

Eğitim sektörü kuralsız ve atipik istihdam biçimlerinin en yaygın olduğu sektörlerden biri durumundadır. Öğretmenler, kadrolu, sözleşmeli, geçici sözleşmeli, vekil ve ücretli olarak 5 farklı biçimde istihdam edilmektedir. Bunun yanı sıra kadrolu hizmetli alımı neredeyse dondurulmuş, hizmetlilerin önemli bir bölümü okul aile birlikleri tarafından istihdam edilmeye başlanmıştır. Pek çok okulda temizlik vb. işler taşeron firmalara verilmiştir.

Haziran 2009 itibari ile Genel Bütçeli İdarelerdeki sözleşmeli personelin yüzde 52’si (52 bin 319 kişi), Milli Eğitim Bakanlığı bünyesindedir. Bu sayı Millî Eğitim Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanlığı 2009 Yılı Faaliyet Raporu’na göre şubat 2010’da 73.950’ye ulaşmıştır. Buna göre sözleşmeli personel sayısı 2007 yılından bu yana Milli Eğitim alanında 3,64 kat artış göstermiştir.

GRAFİK 2

Not: 2007, 2008, 2009 verileri haziran, 2010 yılı verisi şubat ayına aittir.

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe Mali Kontrol Genel Müdürlüğü istatistikleri, Millî Eğitim Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanlığı 2009 Yılı Faaliyet Raporu

Bunun yanında 657 sayılı yasada tanımlanan dört istihdam biçimi dışında kamuda ve eğitim alanında çalıştırılan 228 bin kişinin olduğu Sosyal Güvenlik Kurumu İstatistiklerine yansımış durumdadır.

TABLO 3

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe Mali Kontrol Genel Müdürlüğü istatistikleri.

Eğitim emekçilerinin memur statüsünde çalışanlarının sayısı serbest kadro olarak resmi istatistiklere yansımaktadır. Geçekte dolu kadro sayısı bunun çok altındadır. Sosyal güvenlik istatistiklerine yansıyan en önemli gerçek, eğitim alanında kamu kapsamında çalışan, zorunlu sigorta kapsamındaki kişi sayısındaki artıştır. 2008 yılında bu sayı 148 bin iken, 2009 yılında 229 bine yükselmiştir. Bu durum atipik istihdam biçimlerinde 2009 yılında çok ciddi bir artış olduğunu göstermektedir. Millî Eğitim Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanlığı (MEB İDBB) 2009 Yılı Faaliyet Raporu’na  Aralık 2008 itibari ile ders ücreti karşılığı çalışan öğretmen sayısı 55 bin 786’dır. SGK rakamlarına da yansıyan bu kesimler güvencesiz ve kuralsız olarak çalıştırılan bu öğretmenler oluşturmaktadır. Bunun yanında kamuda eğitim sektöründe güvencesiz istihdam edilen hizmetlilerin sayısı önemli bir düzeydedir.

Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde temizlik hizmetleri, taşeronlaştırılmıştır. MEB İDBB 2009 Yılı Faaliyet Raporu’na göre eğitim ve öğretimle ilgili toplam 43.973 kurum bulunmaktadır. Buna karşın hizmetli sayısı, kadrolu 30.066, 4/C kapsamında geçici işçi 5.280 olmak üzere toplam 35.346 adettir. 26.415 kurumda hiç kadrolu hizmetli bulunmamaktadır. Rapora göre “okulların temizlik gibi en temel problemlerinin çözümüne yönelik hiçbir düzenleme yapılmamış olması, özellikle okul yöneticileri ile velileri karşı karşıya getirmekte, okul idarelerini veliden sürekli para isteyen bir mekanizma haline dönüştürmektedir.” Bu çok açık bir itiraftır. Ayrıca raporda okul aile birlikleri tarafından istihdam edilen hizmetli sayısı bilinmediği belirtilmektedir.

Sonuç olarak, 657 sayılı yasaya göre kamu hizmetinin niteliğinin asli ve sürekli olması esas alınırken,  eğitim sektöründe istihdam bütünüyle parçalanmış, kamu hizmetinin niteliği personel üzerinden geçici, güvencesiz, kuralsız ve esnek bir hale getirilmiştir.

İNSAN SAĞLIĞI GÜVENCESİZLİĞE EMANET

Sağlık sektörü de atipik, kuralsız, güvencesiz çalışmanın yaygınlaştığı alanlardan biri durumundadır. İstihdam, kadrolu, sözleşmeli, döner sermayeye dayandırılan, diğer sözleşmeli ve vekil personel olarak parçalanmıştır.

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe Mali Kontrol Genel Müdürlüğü istatistikleri. Kadrolu istatistikleri serbest kadroları göstermektedir.

Asli ve sürekli olması esas alınan kamu hizmetlerinin en önemlisi konumunda olan sağlık sektörü, taşeronlaşma ve atipik istihdam biçimlerinin etkisi altındadır. Sağlık emekçilerine tahsis edilen kadro sayısı 2007–2009 yılları arasında sabit kalırken, sözleşmeli personel sayısı artış göstermiştir. Aynı zamanda insan sağlığı alanında kamuda işçi statüsünde çalışan kişi sayısı 2009 yılı aralık ayı itibari ile 21 bin düzeyine ulaşmıştır. Bunun yanında taşeron faaliyetleri kapsamında istihdam edilen kişi sayısı hakkında sağlıklı bir veri bulunmamaktadır.

BELEDİYELER VE KİTLER

233 Sayılı K.H.K. Kapsamında Yer Alan K.İ.T’ler (Bağlı Ortaklıklar Dahil), Özelleştirme Programında Yer Alan Kuruluşlar, Kamu Bankaları, Özel Kanunu Bulunan Kuruluşlar kapsamında yer alan kamu emekçileri açısından esas istihdam biçiminin sözleşmelilik olduğu görülmektedir.

BELEDİYE VE KİTLERDE İSTİHDAM YAPISI (ARALIK 2009)

Kaynak: Maliye Bakanlığı, dolu kadro rakamlarıdır.

Aralık 2009 ayı itibari ile söz konusu kurumlarda 12 bin 855 kadrolu kamu emekçisine karşın, 81 bin 616 sözleşmeli kamu emekçisi çalışmaktadır. Ayrıca özelleştirme programında yer alan kuruluşlarda çalışan 40 bini aşkın emekçinin (Tekel işçileri bu rakama dahildir) 4C kapsamında güvencesiz ve kuralsız çalıştırılmaya mahkum edilmek istendiği bu verilerle görülmektedir. Kamu bankaları ve diğer KİT’lerle birlikte yaklaşık 240 bin kişi daha özelleştirme sürecinin devamı halinde 4C kapsamına alınma tehdidi altındadır. KİT sisteminde kadrosuz emekçi istihdamı artık genel bir hal alırken, kadrolu olmak istisna haline gelmiştir.

Belediyelerde de sözleşmeli çalışmanın hızla yaygınlaştığı görülmektedir. Kadrolu kamu emekçilerinin sayısı 2007 Haziran’ından, 2009 yılının Aralık ayına değişmezken, sözleşmeli kamu emekçilerinin sayısı aynı dönemde 5 kat artarak 4 bin 812’den 21 bin 705’e çıkmıştır.

GÜVENCESİZ ÇALIŞMA GÜVENCESİZ GELECEKTİR

Sonuç olarak; güvencesiz, kuralsız çalışma kamu personel rejiminin istihdam politikası haline getirilmiştir. İstihdam yapısı parçalanmıştır. Kamu emekçileri güvencesizlik ile güvencesini kaybetme kaygısı arasında, asli ve sürekli olarak yerine getirilmesi gereken kamu hizmetlerini sürdürmeye çalışmaktadır. Bütçe Kanunları ile kadro ihtiyacını göz ardı ederek, sınırlandırmalar getirilmekte, kadro yokluğu bahanesi ile, istihdam kamu dışındaki kurumlara kaydırılmaktadır. Güvencesizlik kıskacında bir çalışma yaşamı, nitelik açısından da sorunludur. Bu yüzden;

1) Başta sözleşmeli personel olmak üzere kamuda çalışan tüm kesimler kadroya alınmalıdır.

2) Atipik istihdam biçimlerine olanak tanıyan yasal düzenlemeler iptal edilmelidir.

3) Başta eğitim sektörü olmak üzere sayısı yüzbinleri bulan kadro açığı derhal giderilmeli, kadro bekleyen yüzbinlerce genç daha fazla mağdur edilmemelidir

4) Özelleştirme uygulamalarına son verilmeli, daha önceki özelleştirmeler sonucunda mağdur edilen onbinlerce emekçi kadrolu olarak çalışma yaşamına kazandırılmalıdır.

5) Kamu emekçilerinin iş güvencelerini ortadan kaldırmayı amaçlayan her türlü girişim askıya alınmalıdır.